Młodsza epoka kamienia (neolit) - najstarsi
rolnicy,
monumentalne grobowce, kamienne topory bojowe (2 poł. VI tysl. - ok. 2300 p.n.e.)
Początki następnej epoki, określanej
neolitem, wyznacza pojawienie się w środowisku społeczeństw zbieracko-łowieckch
obcych grup ludności, o całkowicie odmiennym sposobie życia, opartym na gospodarce
rolniczej. Idea neolityzacji - tak określa się zespół cech wyróżniających nowy
typ społeczeństw - zrodziła się ok. 10 tysięcy lat temu w kilku rejonach Bliskiego
Wschodu i południowej Azji. Rozprzestrzeniała się ona stopniowo, docierając
także do odleglejszych części Europy. Niosła ze sobą zmiany gospodarcze, polegające
na umiejętności wytwarzania żywności poprzez udomowienie dziko rosnących zbóż
i innych roślin, a następnie ich uprawę oraz udomowienie
i chów dzikich zwierząt [ 56].
Gruntowne przemiany gospodarcze pociągnęły za sobą zmiany systemu organizacji
społecznej i wierzeń, a ponadto wymusiły osiadły tryb życia. Pojawiło się wówczas
wiele nowych rozwiązań z zakresu techniki budowlanej (trwalsze konstrukcje
domostw i funkcjonalny podział ich wnętrza) [ 57],
[ 58]
i gospodarstwa domowego. Zaczęto wyrabiać naczynia gliniane
[ 27],
[ 28],
[ 29],
[ 30],
[ 31],
[ 32],
[ 33],
[ 34],
[ 35],
[ 36],
[ 37],
[ 38],
[ 39],
[ 40],
[ 41],
[ 42],
[ 43],
[ 44],
[ 45],
[ 46],
[ 47], używać nowych
typów narzędzi z krzemienia
[ 08],
[ 09],
[ 10],
[ 11],
[ 12],
[ 13],
[ 14],
[ 15],
[ 16],
[ 17],
[ 18],
[ 19],
[ 20],
[ 21],
[ 22],
[ 23],
[ 24],
[ 25],
[ 26] i kamienia
[ 01],
[ 02],
[ 03],
[ 04],
[ 05],
[ 06]
( siekier
[ 08],
[ 09],
toporów
[ 01],
[ 02],
[ 03],
[ 04],
[ 05],
[ 06], dłut, sierpów),
rozwinęło się tkactwo.
Pierwsi rolnicy dotarli na ziemie polskie w VI tysiącleciu p.n.e., poprzez Bramę
Morawską, z centrów kulturowych położonych na południe od Karpat. Zasiedlili
oni obszary żyznych gleb lessowych i czarnoziemych w Małopolsce, na Śląsku, Kujawach
oraz na Ziemi Chełmińskiej i Pyrzyckiej. Do Wielkopolski przybyli niewiele później,
najprawdopodobniej poprzez Kujawy i Śląsk. Znane są tu wprawdzie ślady licznych
penetracji najstarszych grup rolników, jednak pozostałości bardziej stabilnego
osadnictwa pochodzą dopiero z połowy V tysiąclecia p.n.e. W wyniku długotrwałego
osadnictwa dochodziło do wzajemnych kontaktów i przenikania się świata rolników
ze światem łowców-zbieraczy i stopniowego szerzenia się idei neolitycznej na
coraz rozleglejsze obszary.
Na wystawie prezentujemy rekonstrukcję osady najstarszej ludności rolniczej z
około 4500 p.n.e., składającej się z dwóch par domostw, usytuowanych w pobliżu
doliny rzeki (na podstawie badań wykopaliskowych w Racocie , pow. Kościan) [ 57],
[ 58], [ 59].
W ciągu trzech tysięcy lat trwania neolitu zaszło wiele zmian kulturowych i cywilizacyjnych.
Ludność zamieszkująca Wielkopolskę współtworzyła pierwszą lokalną, w skali Europy
Północnej, neolityczną wspólnotę kulturową, obejmującą swym zasięgiem znaczny
obszar Niżu Europejskiego - od Holandii po zachodnią Ukrainę i od południowej
Skandynawii po Czechy. W neolicie była to strefa o podobnym przebiegu procesów
kulturowych na skutek bliskich kontaktów międzyregionalnych. W rozwoju tym ważną
rolę odgrywało zapotrzebowanie na surowce kamienne i krzemienne oraz bursztyn [ 53],
[ 54]. Stale docierały tu także impulsy kulturowe zza
Karpat, gdzie pod wpływem kultur bałkańskich rozkwitały ośrodki oparte m.in.
na przetwórstwie metali kolorowych ( miedzi [ 55],
[ 59] i złota).
W wyniku wielokierunkowych oddziaływań i migracji ludności z sąsiednich ziem
na terenie Wielkopolski rozwijały się kultury rolnicze, pasterskie i łowiecko-zbierackie,
wykorzystujące wszystkie typy środowisk. Charakteryzowały się one odmiennymi
formami organizacji społecznej i wierzeń, powiązanymi najczęściej z dominującym
systemem gospodarczym. Uwidacznia się to poprzez różnice w charakterze i strukturze
osadnictwa, obrządku pogrzebowym (pojawiły się wówczas monumentalne grobowce
kamienne [ 58]) oraz w technologii i stylistyce
ceramiki. Młodsza epoka kamienia, to także okres rozwoju techniki rolniczej (od
wypaleniskowo-kopieniaczej do sprzężajnej) i zastosowania po raz pierwszy wozu
jako środka transportu oraz początków metalurgii.
Wymiana towarów była zapewne sposobem kontaktowania się rolników z ludnością
łowiecko-zbieracką. Za płody ziemi, narzędzia kamienne i naczynia rolnicy otrzymywali
m.in. ozdoby wykonywane z kości, zębów i poroża dzikich zwierząt.
Pokaz zdjęć
01 |
02 |
03 |
04 |
05 |
06 |
07 |
08 |
09 |
Krzemienne groty oszczepów |
10 |
11 |
Ręcznie lepione naczynia gliniane |
33 |
34 |
47 |
48 |
49 |
50 |
51 |
52 |
53 |
54 |
55 |
56 |
57 |
58 |
59 |
60 |
61 |
62 |
|