We wczesnej epoce żelaza na Pomorzu upowszechnił się zwyczaj chowania zmarłych
w
popielnicach z plastycznymi lub rytymi wizerunkami twarzy, wyobrażeniami ozdób
i uzbrojenia, często też przedstawieniami scen figuralnych (stylizowane postacie
ludzkie, polowania, wozy, konie w zaprzęgu)
[
01],
[
02],
[
03],
[
04],
[
05].
Ornamentyka ta jest cennym śródłem informacji o życiu ówczesnej ludności. Geneza
popielnic twarzowych wciąż pozostaje zagadką. Niektórzy badacze wywodzą je z
etruskich terenów Italii, gdzie prochy zmarłych wkładano do podobnych naczyń
zwanych kanopami. Inni początków tej tradycji szukają w północno-zachodniej Europie,
gdzie już u schyłku epoki brązu spotykane były tzw. popielnice oczkowe. Z nich
to miały wykształcić się popielnice twarzowe, które w swej najokazalszej formie
pojawiły się w VI w. p.n.e. na Pomorzu. Zwyczaj ten, wraz z nowymi formami grobów,
stopniowo upowszechnił się wśród społeczeństw zasiedlających tereny Wielkopolski
i dotarł, poprzez dorzecza Wisły i Bugu, aż po górną Prypeć.
1. Scena ceremonii pogrzebowej. Otwarcie
zbiorowego
grobowca z płyt kamiennych w celu złożenia w nim popielnicy ze spalonymi szczątkami zmarłego
[
25],
[
26].
2.
Popielnica z Rzadkowa, pow. Piła, z plastycznym wyobrażeniem twarzy, rysunkiem
napierśnika na długiej, wąskiej szyjce i z kolczykami w uszach [
01].
3.
Popielnica
twarzowa z Wymysłowa, pow. Gostyń z rytym wyobrażeniem koni w uprzęży
[
02].
4. Fragment popielnicy z wyjątkowo wiernie oddanym wizerunkiem twarzy ludzkiej.
5-6. Dwie
popielnice ozdobione napierśnikami. Na pierwszej jest to plastyczne
wyobrażenie napierśnika z zapięciem z tyłu [
06], na
drugiej widać ryt napierśnika i szpili, pierwotnie inkrustowany białą masą [
04].
7.
Popielnica
twarzowa z plastycznymi, przekłutymi uszami oraz z rytem napierśnika
i zapinki [
05].
8.
Popielnice z plastycznie stylizowanymi twarzami oraz bogatą ornamentyką rytą
i kłutą [
03].
9. Kubek z rytym wyobrażeniem stylizowanych
figur antropomorficznych - naczynie towarzyszące popielnicom w grobie.
10. Najokazalsza z ozdób -
napierśnik
brązowy, pochodzący z Mrowina, pow. Poznań [
09],
[
10]. Jest on złożony
z czternastu bogato ornamentowanych pierścieni i ażurowej klamry, w której
umieszczone są końce obręczy; na dolnym pierścieniu zawieszony jest brązowy
dzwoneczek. Prawdopodobny sposób noszenia napierśników prezentuje model kobiety;
jej ręce są ozdobione bransoletami spiralnymi, pochodzącymi ze skarbu, znalezionego
w Rudce, pow. Szamotuły, uszy zdobią brązowe kolczyki z trapezowatymi zawieszkami
na łańcuszkach.
11.
Napierśnik
brązowy z ażurową klamrą [
11].
12.
Szpile z łabędzimi szyjkami i ozdobnymi główkami
[
13],
[
14],
[
15],
[
16].
13.
Złote tarczki - cienkie, ornamentowane blaszki osadzane w miseczkowatych
główkach szpil [
17].
14.
Kolczyki ze szklanymi i brązowymi paciorkami [
22].
15.
Bransoleta spiralna [
12].
16. Pierścienie, będące fragmentami bogato ornamentowanych napierśników.
17.
Zapinki
[
18],
[
19],
[
20],
[
21].
18. Paciorki z brązu, szkła, bursztynu i gliny.
19. Ornamentowany
kubek
cylindryczny z brązu, odkryty w Parlinie, pow. Mogilno
(przypuszczalnie import z obszarów południowych) [
23].
20.
Kubek gliniany - miejscowe
naśladownictwo kubków brązowych [
08].
21.
Żelazne wędzidło - element uprzęży końskiej (zapewne import z obszarów wschodnioalpejskich)
[
24].
22. Rekonstrukcja
grobu
podkloszowego, w którym popielnica nakryta jest dużym
naczyniem tzw. kloszem, odwróconym do góry dnem [
27],
[
28].
23. Od IV w. p.n.e. bardzo często występowały duże,
baniaste
popielnice z parami
guzów i karbowaną listwą [
07], duże naczynia kształtu
jajowatego z chropowatą powierzchnią i karbowanym brzegiem oraz kubki i misy;
te ostatnie coraz częściej pełniły rolę pokryw, nakładanych na popielnice w grobach
podkloszowych.
Pokaz zdjęć
