Brąz (stop miedzi i cyny) jako surowiec do wyrobu różnego typu przedmiotów znany
jest od IV tys. p.n.e. Wynalazku tego dokonano prawdopodobnie na Bliskim Wschodzie.
Do Europy znajomość wytopu brązu dotarła w III tys. p.n.e. (najwcześniej zastosowano
ją na Krecie i w Grecji kontynentalnej). W drugiej połowie III tys. p.n.e. brąz
dotarł do Kotliny Karpackiej i południowej Polski. Dość szybko upowszechnił się
też na terenie Polski zachodniej, w tym w dorzeczu Warty. Znaczna część Wielkopolski
znalazła się pod wpływem kultury ukształtowanej na terenie Czech, Moraw i Dolnego
Śląska. Dało to początek nowemu etapowi rozwoju społeczeństw lokalnych, określanemu
jako epoka brązu. Rozwój metalurgii oraz wzrastające zapotrzebowanie na surowiec
i gotowe wyroby brązowe przyczyniły się do ożywienia wymiany towarów. Uczestniczyły
w niej także społeczeństwa zamieszkujące wówczas Wielkopolskę, przeciętą kilkoma
szlakami handlowymi. Znaczny popyt na nowy, nieznany dotychczas metal, wciąż
rósł, co w konsekwencji doprowadziło do powstania lokalnych pracowni brązowniczych.
1.
Pracownia
odlewnicza
[
01],
[
02],
[
03],
[
04],
[
05].
Miedź i cynę topiono w tyglach glinianych, a następnie wlewano do form odlewniczych,
wykonywanych z gliny lub kamienia. Stosowano dwie metody odlewania przedmiotów
z brązu: w kamiennych formach muszlowych wielokrotnego użycia oraz w formach
jednorazowych, niszczejących, techniką na "wosk tracony". Polega ona na wymodelowaniu
w wosku przyszłego przedmiotu (bransolety, naramiennika, naszyjnika), a następnie
oblepieniu go gliną i wypaleniu w ogniu. Roztopiony wosk wypływa przez pozostawiony
w glinianej formie otwór, a wypalona glina przybiera trwały kształt. Przez
otwór wlewa się następnie roztopiony metal. Odlany w ten sposób przedmiot wydobywano
z formy odlewniczej poprzez jej rozbicie. Wiele przedmiotów odlanych w formach
wymagało dodatkowej obróbki mechanicznej, tj. usunięcia tzw. szwów odlewniczych,
powstałych w trakcie odlewania albo pogłębienia czy wycięcia wątków zdobniczych.
Szwy i nierówności usuwano zapewne przy pomocy kamiennych osełek szlifierskich,
natomiast do dokładnej obróbki służyły tłuczki brązowe o wąskim, dłutowatym
ostrzu.
2. Wyrazem istniejących różnic społecznych są monumentalne kurhany, usypane
z ziemi, z centralnie umieszczonymi kamiennymi komorami grobowymi. Takie groby
nazywane są umownie "książęcymi". Chowano w nich osoby należące zapewne do
miejscowej elity społecznej. Do najbardziej znanych obiektów tego typu zaliczyć
można cztery kurhany w Łękach Małych, pow. Kościan zachowane do dziś w terenie
oraz prezentowany na wystawie kurhan z Grabonoga, pow. Gostyń.
3. Poza monumentalnymi rozmiarami kurhanów, o wybitnej roli pochowanych w nich
osób świadczą również dary grobowe, w tym zwłaszcza tzw.
berła
sztyletowe [
06],
interpretowane jako insygnia władzy (znaleziono je m.in. w grobach na cmentarzysku
w Łękach Małych), a także
sztylety [
07], [
08].
4. Jedynym w swoim rodzaju na ziemiach
polskich jest
znalezisko
zabytków miedzianych, znane jako
skarb z Bytynia, pow. Szamotuły
[
15],
[
16],
[
17],
[
18],
[
19],
[
20]. Natrafili
na nie przypadkowo w 1873 roku robotnicy usiłujący rozbić głaz, zalegający
na polu. Pod nim, na głębokości ok. 70 cm, odkryli
figurkę
pary wołków
[
15],
[
16],
[
17] oraz sześć
płaskich siekier
[
18],
[
19],
[
20];
na wystawie prezentujemy cztery z nich.
5. Większość znalezionych w Wielkopolsce przedmiotów
brązowych pochodzi ze znalezisk gromadnych, zwanych skarbami. Zawierają one
broń, narzędzia i ozdoby. Do najcenniejszych należą prezentowane na wystawie
skarby z
Granowa, pow. Grodzisk Wlkp.
[
06],
[
07],
[
08],
[
21],
[
26],
[
29],
[
30]
i z
Ponieca, pow. Gostyń
[
13],
[
32],
[
36].
6.
Strój i ozdoby [
41]: Kobieta ubrana jest w długą
suknię, spiętą na piersiach brązową szpilą. Jej ręce zdobią brązowe naramienniki.
Strój i uzbrojenie towarzyszącego jej wojownika posiada elementy charakterystyczne
dla przełomu epok brązu i żelaza.
