Egipt leży w północno-wschodnim
krańcu Afryki, granicząc na południu z Sudanem (nazywanym w
starożytności Nubią), na zachodzie z Libią, na wschodzie zaś,
poprzez półwysep Synaj, z terenami Palestyny (dzisiejszy Izrael
i Autonomia Palestyńska). Tereny te w starożytności zamieszkiwali
Nubijczycy, Libijczycy i Azjaci - ludy wrogie Egiptowi, określane
symbolicznie jako Dziewięć Łuków. W imperialnych czasach Nowego
Państwa terytorium kontrolowane przez Egipcjan sięgało od Eufratu
w północnej Syrii do czwartej katarakty nilowej w środkowym
Sudanie. Jednak Egipt właściwy rozciągał się między I kataraktą
(okolice Asuanu) a Morzem Śródziemnym. Tworzyły go dwa różne
geograficznie i politycznie obszary: Górny Egipt (Dolina),
rozciągający się od Asuanu do Memfis, oraz Dolny Egipt, obejmujący
deltę Nilu. Podzielone były na nomy (prowincje) - dwadzieścia
dwa w Górnym i od szesnastu do dwudziestu (w różnych okresach
historycznych) w Dolnym Egipcie. Mityczne początki Egiptu wiązały
się z połączeniem obu tych krain w jeden organizm państwowy.
Jednak dualizm państwa faraonów nigdy nie zniknął: Delta i
Dolina różniły się jeśli chodzi o krajobraz, przyrodę, typ
gospodarki, ludność, język (różne dialekty), instytucje polityczne
i religijne, symbolikę. Obszar Egiptu stanowi wschodnią część
pustyni Sahary, którą płynąca z południa na północ rzeka dzieli
na Pustynię Wschodnią (Arabską) i Pustynię Zachodnią (Libijską).
Zamieszkały teren tak w starożytności, jak i dzisiaj, ogranicza
się do Delty i brzegów Nilu w Dolinie, oraz kilku oaz. Krajobraz
i przyroda egipskich krain (Dolina, Delta, pustie), wywierały
decydujący wpływ na życie i mentalność Egipcjan. Życie
nie tylko koncentrowało się nad brzegami rzeki, ale w ogóle było
możliwe tylko dzięki jej
istnieniu. "Egipt jest darem Nilu" pisał w V w p.n.e. grecki podróżnik
Herodot, nazywany "ojcem historii". Miał wprawdzie na myśli fakt,
że delta Nilu powstała z osadzających się namułów rzeki, popularnie
jednak cytuje się jego zdanie,
by podkreślić rolę jaką spełniał Nil nawadniając
i użyźniając kraj podczas corocznych wylewów. Miało to decydujące
znaczenie dla rolnictwa, na którym oparte było całe egipskie
życie. Deszcze padające w górach Abisynii sprawiały, że pod
koniec lipca Nil zaczynał przybierać i na kilka miesięcy rozlewał
się po całym kraju, nawadniając pola, wypłukując sól z ziemi
i osadzając żyzny muł. Zbyt wysoki wylew kończył się powodzią,
zbyt niski - brakiem urodzaju i głodem. Nic więc dziwnego,
że od najwcześniejszych czasów Egipcjanie rozwinęli system
obserwacji (w tzw. nilometrach) i zapisu poziomów Nilu. Dobroczynny,
zapewniający dostatek wylew był personifikowany jako bóg Hapi,
przedstawiany jako mężczyzna o obfitych kształtach [
01].
Nil stanowił główny szlak transportowy i żegluga pełniła
kluczową rolę zarówno w życiu codziennym [
24], jak i w wyobrażeniach
dotyczących świata nadprzyrodzonego i życia po śmierci [
23].
Fauna i flora nilowa stanowiła
jeden z istotnych elementów egipskiego życia: połowy ryb i polowania
na ptaki dostarczały żywności; zbiór papirusu umożliwiał budowę trzcinowych
łodzi, wyplatanie mat, koszy [
02],
sandałów [
03]
i sznurów, a także produkcję materiału piśmienniczego. Funkcjonowała
rownież w sferze symboliki. Powszechnie spotykane lilia i papirus
stały się roślinami heraldycznymi Górnego i Dolnego Egiptu, zwierzęta
wiązano z bóstwami [
04].
Szczególne znaczenie miały groźne gatunki jak krokodyl i hipopotam,
budzące lęk, ale także "obłaskawiane" w formie zabawek [
05].
Nil zapewniał funcjonowanie rolnictwa
irygacyjnego. Tereny uprawne pocięte były siecią kanałów ze śluzami i groblami,
co umożliwiało maksymalne wykorzystanie żyzności ziemi.
Egipcjanie uprawiali przede wszystkim pszenicę płaskurkę (
Triticum
dicoccum) i jęczmień (
Hordeum hexastichon), z których
wyrabiano chleb i piwo, stanowiące podstawę egipskiej diety. Mimo
stosunkowo prostych metod uprawy ziemi, sprzyjający klimat i wylewy
rzeki pozwalały zazwyczaj na obfite zbiory, umożliwiające magazynowanie
wielkich ilości zboża [
06].
Chociaż zdarzały się "lata chude" jak te opisane w biblijnej historii
Józefa, to jednak zazwyczaj panował dobrobyt, co sprawiało, że
do Egiptu przybywali często cierpiący niedostatek cudzoziemcy (jak
biblijny Abraham). W czasach rzymskich Egipt był wręcz spichlerzem
cesarstwa. Oprócz zboża uprawiano wiele gatunków warzyw i owoców,
w tym figi, daktyle i winogrona (z których wyrabiano również wino).
Hodowla zwierząt obejmowała tradycyjne rodzaje: bydło, owce, kozy,
kaczki, gęsi. Zwierzętami transportowymi były przede wszystkim
osły, konie pojawiły się wraz z najazdem Hyksosów. Natomiast kojarzone
dzisiaj powszechnie z Egiptem wielbłądy rozpowszechniły się dopiero
w okresie grecko-rzymskim. Niekiedy Egipcjanie dokonywali eksperymentów
hodowlanych, próbując udomowić tak nietypowe gatunki jak hieny
czy żurawie [
07],
[
08].
Rolę zwierząt domowych pełniły psy, wykorzystywane do polowania
[
09],
a także małpy. Dopiero od Średniego Państwa pojawiły się koty.
Tereny uprawne graniczyły z pustynią.
Oprócz eksploatacji bogactw naturalnych, przede wszystkim surowców skalnych,
złota i miedzi, tereny pustynne były obszarem polowań. Wilgotniejszy niż
obecnie (zwłaszcza w III tysiącleciu p.n.e.) klimat sprawiał, że w Egipcie
występowało wiele gatunków spotykanych dzisiaj tylko w głębi Afryki, jak
lwy, antylopy i strusie [
10].
Świat zwierzęcy i roślinny otaczający Egipcjan znajdował częste odzwierciedlenie
w formie i dekoracji przedmiotów codziennego użytku
[
11], [
12],
[
13].
Poddani faraonów cenili piękno i wygodę. Wytwory egipskich rzemieślników
charakteryzuje elegancja i oryginalność formy, funkcjonalność i precyzja
wykonania
[
14],
[
15],
[
16],
[
17],
[
18],
[
19],
[
20],
[
21],
[
22].