Muzeum Archeologiczne w Poznaniu
zaprasza na kolejną
wystawę prezentującą odkrycia archeologiczne, dokonane ostatnio
na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej. W latach 2002 i 2003, podobnie
jak w poprzednich sezonach archeologicznych, prowadzono badania
ratownicze na trasie autostrady A2, finansowane w 2002 roku
przez Agencję Budowy i Eksploatacji Autostrad, a w 2003 roku
przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad. Na innych
stanowiskach przeprowadzono badania z funduszy konserwatorskich,
muzealnych, uniwersyteckich, Polskiej Akademii Nauk, Urzędów
Miast i Gmin, Starostw Powiatowych oraz firm prywatnych i państwowych.
Najciekawsze odkrycia
archeologiczne przedstawione na wystawie pochodzą z 35 stanowisk.
Pierwsza część wystawy obejmuje zabytki pradziejowe, z wyjątkiem
trzech stanowisk, z których prezentujemy także znaleziska średniowieczne
(Dźwierzchno, Głuchowo i Kozanki Podleśne). Druga część ekspozycji
przedstawia odkrycia datowane na średniowiecze i czasy nowożytne.
Najstarsze są wytwory
krzemienne z późnopaleolitycznych osad odkrytych w Krągoli,
gm. Stare Miasto (kultura hamburska; z ok. 12 tys. p.n.e.),
oraz w Cichmianej, gm. Dąbie (kultura świderska; z ok. 10 tys.
p.n.e.). Dzięki zastosowanym metodom badawczym - szczegółowej
planigrafii i przesiewania warstwy kulturowej, pozyskano z nich
obfity materiał krzemienny. W Cichmianej dominują wytwory z
krzemienia czekoladowego, surowca obcego pochodzenia. Miejsce
obróbki obsydianu zlokalizowane na tej osadzie jest odkryciem
wyjątkowym w skali całego Niżu Polskiego. Na środkową epokę
kamienia (mezolit) jest datowany wybór wytworów krzemiennych
znalezionych w Rosku, gm. Wieleń (kultura maglemoska i Duvensee;
z ok. 9 tys. p.n.e). Młodszą epokę kamienia reprezentują siekierki
kamienne i płytka kościana, odkryte na wielokulturowym stanowisku
w Głuchowie, gm. Komorniki. Natrafiono tam na neolityczne osady
(m.in. kultury pucharów lejkowatych; z ok. 2. poł. 4 tys. p.n.e.)
i na cmentarzysko szkieletowe (kultury ceramiki sznurowej; z
ok. 3 tys. p.n.e.).
Znaleziska z wczesnej
epoki brązu (ok. 2300 - 1500 p.n.e.) pochodzą z osady obronnej
w Bruszczewie, gm. Śmigiel (kultura unietycka), z cmentarzyska
w Śmiardowie Krajeńskim, gm. Krajenka (kultura grobsko-śmiardowska),
oraz z osady i cmentarzyska w Rosku, gm. Wieleń (kultura przedłużycka).
W Bruszczewie wykonano prospekcję geomagnetyczną stanowiska.
W założonych wykopach odsłonięto obiekty o różnej funkcji gospodarczej.
Do drobnych znalezisk z tej osady należą grudki metalu (brązu),
fragmenty sztyletu, narzędzi i ozdób brązowych, grociki krzemienne,
narzędzia kościane i rogowe, ceramika i dna pojemników z kory
drzewnej. W Śmiardowie Krajeńskim zbadano grób szkieletowy,
tzw. wanienkowaty, z podłużną i głęboką jamą obudowaną kamieniami.
Odkryto w nim fragment szpili, większe naczynie garnkowate i
dwa małe pucharki. W Rosku znaleziono naczynie i okazałe szpile
brązowe.
Prezentowane znaleziska
kultury łużyckiej, ze środkowej i młodszej epoki brązu po wczesną
epokę żelaza (ok. 1400-400 p.n.e.), pochodzą z cmentarzysk w
Drawsku, w
Obornikach i
w Rosku oraz z osady w Głuchowie. Wyposażenie grobów, przeważnie
popielnicowych, stanowiła ceramika odznaczająca się bogactwem
form i ornamentyki, rzadziej inne przedmioty. W Obornikach popielnice
były nakryte misą, sporadycznie płytą kamienną, i większość
grobów miała obstawę kamienną. Na osadzie w Głuchowie odsłonięto
ślady po słupach budynków naziemnych, jamy gospodarcze, paleniska
i piece. Pozyskano liczną ceramikę a wśród innych znalezisk
- brzytwę brązową i przęślik.
Kulturę pomorską (wczesna
epoka żelaza) reprezentują na naszej wystawie naczynia, przęślik,
łyżki gliniane i szydło kościane, pochodzące z Głuchowa oraz
z Dźwierzchna, gm. Złotniki Kujawskie. Na obu stanowiskach funkcjonowały
osady a w Głuchowie także cmentarzysko. W ostatnim czasie liczba
grobów zbadanych na tym cmentarzysku wzrosła do ponad 100. Były
one ubogo wyposażone i częściowo miały obwarowania lub bruki
kamienne. Spalone szczątki ludzkie znajdowały się w popielnicy
glinianej lub bezpośrednio w jamie grobowej.
Z kulturą jastorfską
łączone są naczynie z osady w Rosku, datowane na VI-V w. p.n.e.,
oraz znacznie młodszy grób jamowy odkryty w Drawsku, datowany
na II w. p.n.e. Przedstawiamy jego kompletne wyposażenie: fragmenty
naczynia, zapinkę, nóż i brzytwę.
Na szczególną uwagę
zasługują znaleziska z pierwszych wieków naszej ery (okres wpływów
rzymskich i wczesny okres wędrówek ludów), pochodzące z cmentarzysk
odkrytych w Jordanowie, gm. Świebodzin, i w Karczynie, gm. Inowrocław,
oraz z osad w Dźwierzchnie, w Stobnie, gm. Godziesze Wielkie,
i w Kozankach Podleśnych, gm. Świnice Warckie. W Jordanowie
do tej pory odkryto około 140 grobów kultury wielbarskiej, ciałopalnych
i szkieletowych, datowanych na II w. i początki III w. Do ich
wyposażenia należały naczynia, zapinki, grzebienie, szpile kościane,
klamerki i paciorki srebrne, paciorki szklane, wisiorki metalowe
i bransolety. W palenisku położonym na obrzeżu cmentarzyska
została znaleziona główka figurki zoomorficznej(?). W Karczynie
natrafiono na groby ciałopalne i szkieletowe kultury przeworskiej,
z II-V w. Na ich wyposażenie składały się naczynia, części stroju
i ozdoby oraz przedmioty codziennego użytku. W grobach ciałopalnych
dodatkowo znajdowały się militaria. Najbogatszym spośród grobów
szkieletowych był grób kobiecy, w którym odkryto m.in. liczne
paciorki, przypuszczalnie w większości stanowiące aplikację
nakrycia głowy lub twarzy. Prezentowany wybór zabytków z tej
niezwykle interesującej nekropoli obejmuje naczynia wykonane
ręcznie i przy użyciu koła garncarskiego, zapinki, sprzączki
i okucia pasa, paciorki, zawieszki, igły, grzebień, klucz, kłódkę,
kostkę do gry i ostrogi. W Stobnie na osadzie kultury przeworskiej
z III-IV w. zbadano relikty kilku chat i obiektów gospodarczo-produkcyjnych,
odkrywając ceramikę wykonaną ręcznie i przy zastosowaniu koła
garncarskiego oraz inne przedmioty, wśród nich dwa denary wybite
za panowania cesarza Kommodusa (lata 180-192), fragment grzebienia,
okucie brązowe, zawieszkę z poroża i grzechotkę. Na osadzie
kultury przeworskiej w Dźwierzchnie natrafiono na jamy gospodarcze,
piece wapiennicze i pochówki psów. Do drobnych znalezisk z tej
osady należą: krzesak, rozcieracz, ciężarek tkacki, narzędzia
kościane i z poroża, amulet z kręgu rybiego i krążek ceramiczny
wykonany z fragmentu naczynia. Prezentację znalezisk z osad
kultury przeworskiej uzupełniają fotografie pieca wapienniczego
odkrytego w Głuchowie, jamy do moczenia lnu (?) odsłoniętej
w Brońsku, gm. Śmigiel, oraz studni odkrytych w Kozankach Podleśnych
i w Białczu Starym, gm. Śmigiel. Kolejne studnie i obiekt koszowy
z Białcza Starego przedstawione na fotogramach mają niepewną
chronologię i mogą wiązać się z kulturą łużycką, kulturą pomorską
lub kulturą przeworską.
Z wielokulturowych
stanowisk odkrytych w Dźwierzchnie, Głuchowie i Kozankach Podleśnych
pokazujemy oprócz wzmiankowanych już znalezisk pradziejowych
także zabytki z osad średniowiecznych. W Dźwierzchnie natrafiono
na relikty budynku z XIII - XIV w. oraz na interesujące drobne
znaleziska, m. in. kościane groty bełtów kuszy, amulet gliniany,
tygielek i kamienną formę odlewniczą. Z Głuchowa pochodzą kabłączki
skroniowe, grzebienie kościane, pozłacana blaszka brązowa oraz
różne narzędzia, natomiast z osady w Kozankach Podleśnych, na
uwagę zasługują ostrogi, topory i ozdoby miedziane, a wśród
nich zawieszki, kabłączki skroniowe i obrączka.
W trakcie XXII. już
sezonu badań wykopaliskowych w
Łeknie,
gm. Wągrowiec, rozpoznawano obiekty architektoniczne i osadnicze
usytuowane na południe od kościoła cysterskiego i rotundy. Odsłonięto
relikty kuchni klasztornej z piecem, "cysterną" i kanałem odpływowym
oraz fundamenty "domu bramnego" i "domu opata" (z ok. XIV w.)
z pozostałościami kominka. W obrębie wirydarza klasztornego
natrafiono na studnię cembrowaną ciosami kamiennymi, wybudowaną
prawdopodobnie w momencie zakładania klasztoru, a więc ok. XII-XIII
w. Służyła ona zakonnikom cysterskim do poł. XV w. Z zasypiska
studni wydobyto m. in. duże ilości ceramiki naczyniowej (XV
w.) oraz fragment sztyletu. Badania w Łeknie mają charakter
interdyscyplinarny, obejmując m. in. specjalistyczne badania
przyrodnicze i fizyczno-chemiczne. Wykonano także zdjęcie lotnicze
w podczerwieni, na którym wyraźnie zarysowany jest cały łekneński
kompleks osadniczy.
Samarzewo, gm. Słupca,
to wczesnośredniowieczny zespół osadniczy składający się z grodziska
i dwóch osad przygrodowych, funkcjonujący w IX i najprawdopodobniej
w 1. poł. X w. W warstwie kulturowej zalegającej we wnętrzu
dawnej warowni odkryto relikty spalonych belek drewnianych oraz
bruku kamiennego, związanego prawdopodobnie z konstrukcją wału
lub wieży bramnej. W trakcie wykopalisk uzyskano m. in. kilka
całych naczyń i wiele ułamków, w tym fragment pucharka, ponadto
grot strzały z zadziorami, ułamek osełki kamiennej, przęślik
gliniany, kości zwierzęce i spalone ziarno zbóż.
Badania wykopaliskowe
w Gieczu, gm. Dominowo objęły rzędowe cmentarzysko szkieletowe
datowane, na okres od poł. XI - do końca XII w., oraz osadę
datowaną na dwie fazy: od VIII do IX w. oraz od X do 1. poł.
XI w. Prezentowane wyposażenie pochowków stanowią m.in. noże,
niekiedy ze szczątkowo zachowanymi fragmentami pochewek z materiałów
organicznych, krzesiwa, osełki, kabłączki skroniowe, instrument
muzyczny, szpila pierścieniowata, obrączki i pierścionek. Dość
liczne są także znaleziska monet. Badania na osadzie dostarczyły,
oprócz zbioru ceramiki naczyniowej, także wielu zabytków takich
jak fragmenty grzebieni, szydła kościane i przęśliki gliniane.
Szczególnym znaleziskiem są trzy żelazne misy, tzw. śląskie
oraz stilus do pisania na tabliczkach powleczonych woskiem.
Z obiektów odsłoniętych
na podgrodziu Ostrowa Lednickiego, na północ od wyspowego przyczółka
mostu poznańskiego, pochodzą ciężarki ołowiane, będące być może
wytworami lokalnymi oraz grociki strzał. W innym wykopie, usytuowanym
równolegle do ściany zachodniej palatium odsłonięto pozostałości
drewnianych konstrukcji skrzyniowych, wzmocnionych palami i
przykrytych kilkoma warstwami bruku kamiennego.
Interesujące i liczne
materiały odkryto w trakcie badań wykopaliskowych prowadzonych
na terenie Poznania. Ostatnie dwa sezony badań Ostrowa Tumskiego,
oprócz dużych ilości ceramiki datowanej na VIII/IX i X/XI w.,
dostarczyły także wielu interesujących zabytków. Są wśród nich:
pieczęć brązowa brata Jakuba, lektora zakonu dominikanów z k.
XIII i pocz. XIV w., gliniane tygielki odlewnicze z pracowni
złotniczej z XI w., fragment grzechotki z XII w. i wczesnośredniowieczna
figurka konika. Ponadto, w 2003 r., w rejonie ulicy Posadzego
5 natrafiono na pozostałości potężnych konstrukcji wału poznańskiego
zespołu grodowego, którego stopa zalegała na głębokości 5,5
m od powierzchni terenu.
W trakcie badań wykopaliskowych
prowadzonych przy
ulicy
Masztalarskiej odkryto fragmenty północno- zachodniego odcinka
średniowiecznych umocnień obronnych miasta. Był to wewnętrzny
mur obronny wraz z basztą, prawdopodobnie z przełomu XIII i
XIV w. oraz fragment zewnętrznego muru obronnego z wykuszem
armatnim, być może z 1. poł. XV w. W materiale ruchomym wystąpiła
ceramika naczyniowa, budowlana, kafle piecowe, przedmioty ze
szkła oraz monety datowane od XV do XIX w.
Licznych i ciekawych
oraz dobrze zachowanych materiałów dostarczyły badania ratownicze
posesji staromiejskich Poznania. Z ulicy Wronieckiej pochodzi
np. talerz z XVI w., będący prawdopodobnie wyrobem warsztatu
we Frankfurcie nad Odrą. Przy ulicy Dominikańskiej odkryto być
może warsztat szewski, w którym produkowano buty z wysokimi
cholewami i buty niskie. Z dołów kloacznych przy Starym Rynku
wydobyto m. in. dużą kolekcję naczyń ceramicznych i łyżki drewniane.
Różnorodne znaleziska
w postaci elementów architektury, ceramiki naczyniowej, kafli,
monet i wyrobów metalowych o chronologii od XIII do XVIII w
pozyskano z badań prowadzonych w rejonie Zamku Królewskiego
Przemysła II. Podobne zabytki, ale datowane na okres XV/XVI
do XVIII w. pochodzą z badań dworu starościńskiego w Pobiedziskach.
W Międzyrzeczu badaniami
wykopaliskowymi objęto centrum średniowiecznego miasta lokacyjnego
- Rynek wraz z przyległymi ulicami. Odkryto w tym miejscu także
groby szkieletowe z pozostałościami drewnianych trumien. Łącznie
pozyskano około 50 tysięcy różnych zabytków, o chronologii od
XIII do XVIII w. Oprócz ceramiki, narzędzi metalowych i przedmiotów
codziennego użytku, znaleziono sporo militariów, elementy oporządzenia
jeździeckiego, kafle piecowe, w tym kafle miskowe z rozetami
na dnach oraz duże ilości kości zwierzęcych.
Z osady w Brońsku,
gm. Śmigiel, prezentowane są kabłączki skroniowe, zabytki kościane,
pucharek gliniany, datowany na IX w. a z osady w Kiełpinach,
gm. Siedlec, późnośredniowieczna sprzączka brązowa.
Badania archeologiczne
w Kaliszu prowadzono na terenie Starego Miasta, gdzie odkryto
osadę datowaną na X-XIII w., oraz na grodzisku z VII - IX w.
w Kaliszu-Ogrodach. Z osady na Starym Mieście pochodzi ceramika
i różnorodne zabytki np. grzebień kościany z wyobrażeniem żółwia,
kość do gry, szydła, łyżwy, kabłączki skroniowe, pierścionki,
przęśliki i odważniki.
Na wystawie znalazł
się także jedyny zachowany egzemplarz polskiej bulli ołowianej,
datowany wstępnie na okres między panowaniem Bolesława Szczodrego,
a Bolesława Kędzierzawego (2 poł. XI - 1 poł. XII w.). Jest
to najstarsza, lub jedna z dwóch najstarszych zachowanych pieczęci
polskich, obok pieczęci Władysława Hermana, przechowywanej w
zbiorach niemieckich. Bullę, znalezioną w 2002 r., w trakcie
badań terenowych związanych z projektem Corpus Thesaurorum Poloniae
w rejonie miejscowości Głębokie, gm. Kiszkowo, przekazali do
zbiorów Muzeum Archeologicznego jej odkrywcy, poznańscy archeolodzy
Małgorzata i Mirosław Andrałojč.
Skarb monet, prezentowany
obok bulli, pochodzi z terenu Wielkopolski z miejscowości nieznanej.
Zawiera 929 monet od pierwszych półgroszy Władysława Jagiełły
(1386) do najwcześniejszych monet Zygmunta Starego. Do rzadkich
i ciekawych, a przy tym dobrze zachowanych monet zaliczyć można
półgrosz Władysława Jagiełły bity we Lwowie. Wśród monet obcych
znajdują się półgrosze miasta Świdnicy (ostatnie emisje w skarbie
datują go na 1521 r.), krajcary z Tyrolu i bardzo rzadkie w
Polsce naśladownictwo polskich półgroszy z hrabstwa Rietberg
(1518?). Jest to trzecie znalezisko tej monety w Polsce. Skarb
trafił do Muzeum Archeologicznego dzięki funduszom przekazanym
prze Spółdzielczą Grupę Bankową Gospodarczego Banku Wielkopolski
SA.
Na fotogramach zaprezentowano
studnie wczesnośredniowieczne odkryte w trakcie badań ratowniczych
w Białczu Starym i w Prochach, gm. Wielichowo.
Muzeum Archeologiczne w Poznaniu
ul. Wodna 27, Pałac Górków, 61-781 Poznań
tel. /centr. (061) 8528251
Komisarze wystawy: Alicja Gałęzowska i Barbara Kirschke
Scenariusz wystawy: Alicja Gałęzowska i Barbara Kirschke
Opracowanie plastyczne wystawy: Barbara Bednarczyk i Jolenta Kędelska
Projekt folderu AN Studio
Druk AN Studio