Pomysł "rozszyfrowywania języka gliny" powstał w odniesieniu do źródeł ceramicznych pochodzących z osad neolitycznych w Kotlinie Toruńsko-Bydgoskiej (północna część Kujaw), które analizowano w ramach szerszego programu: badań tzw. kujawskiej ekumeny refugialnej¹. Obszar ten wydzielono na peryferiach centrum kulturotwórczego kujawskiego mezoregionu osadniczo-kulturowego (Wysoczyzny Kujawskiej) na podstawie obserwacji zachowań ekologiczno-kulturowych społeczności neolitycznych. Celem badań było wyjaśnienie genezy i przyczyn opóźnienia procesu neolityzacji (tzw. II neolityzacja - przez KPL) tego obszaru w stosunku do centrum (najstarsze fazy KCWR) oraz rekonstrukcja historii kolejnych faz zasiedlenia i ocena jego odrębności kulturowej w neolicie.
       Badania prowadzono na wybranym wycinku refugium, skąd pochodzą 264 stanowiska z epoki kamienia i wczesnej epoki brązu, na których wystąpiło 429 faktów osadniczych. Datowano je w ramach 16 ogólnych przedziałów chronologicznych (epoki, kultury) oraz 48 bardziej precyzyjnych odcinków (fazy kultur lub różne konfiguracje kilku faz). Ponadto uzyskano 21 dat radiowęglowych. Najbardziej problematyczne na większości stanowisk (przy braku danych stratygraficznych) było określenie lokalnej chronologii osadnictwa kultury pucharów lejkowatych (KPL), ich jedno- lub wielofazowości i wydzielenie integralnych chronologicznie zbiorów źródeł. Warto zauważyć w tym kontekście często występujący poligenetyczny charakter cech stylistycznych ceramiki KPL na poszczególnych stanowiskach, ale także surowców krzemiennych i kamiennych.
       Z perspektywy analizy takich problemów poszukiwano metod badań masowych źródeł ceramicznych, które rozszerzałyby pole obserwacji empirycznej. Postanowiono zaryzykować czas i środki finansowe, by sprawdzić jak ów skomplikowany obraz relacji (kontakty między centrum i refugium, wielokulturowość, wielofazowość, homogenność zbiorów ceramiki) kształtuje się w świetle analizy podobieństwa składu masy ceramicznej, z której wykonano interesujące nas źródła i co może z tego wynikać dla interpretacji archeologicznej?
       Obserwacji poddano łącznie 84, ściśle wyselekcjonowane próbki ceramiki, polepy i gliny. Rezultaty badań, które przedstawimy w trakcie obu wykładów, okazały się niezwykle zaskakujące i obiecujące.

       Serdecznie zachęcamy do udziału w spotkaniu i włączenia się do dyskusji nad oceną efektywności przedstawionego kierunku badań oraz możliwościami szerszego ich zastosowania.

       Mgr Danuta Prinke jest pracownikiem Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, gdzie kieruje Pracownią i Magazynem Epoki Kamienia. Specjalizuje się w badaniach kultury pucharów lejkowatych (osadnictwo na Kujawach i w Wielkopolsce, typologia i taksonomia ceramiki). Kierownik badań wykopaliskowych na szeregu stanowiskach tej kultury; kurator wystawy stałej "Pradzieje Wielkopolski" w Muzeum Archeologicznym w Poznaniu; autorka wielu publikacji i referatów dot. m.in. wybranych zagadnień neolitu, wystawiennictwa archeologicznego, metody zdjęć lotniczych, dziejów archeologii oraz oprogramowania komputerowego, prezentowanych na krajowych i międzynarodowych konferencjach.

       Dr Małgorzata Daszkiewicz jest archeologiem i ceramologiem, wieloletnim pracownikiem Politechniki Warszawskiej i współtwórcą firmy ARCHEA z siedzibą w Warszawie, która ściśle współpracuje z Politechniką Warszawską i laboratorium Arbeitsgruppe Archäometrie Freie Universität Berlin. Jest uczestniczką szeregu międzynarodowych projektów badwczych, pooświęconych archeometrycznym analizom ceramiki pradziejowej i autorką wielu publikacji z tej dziedziny (www.archaeometry.pl).


¹ Realizowano go we współpracy Muzeum z Zakładem Prahistorii Polski IP UAM w Poznaniu, a finansowano z grantu KBN nr 1 P108 064 07.