Szymon Godynicki, Andrzej Prinke

Ciałopalny grób zwierzęcy kultury pomorskiej z Kuchar, pow. Pleszew
[w:] Metody, wyniki i konsekwencje badań kości z grobów ciałopalnych (Methods, Results and Consequences of Investigations of Bones from Cremations Burials). Materiały z sesji naukowej w dniu 25 III 1972 roku, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Biologii i Nauk o Ziemi, Seria Antropologia, nr 2. Poznań 1974, s. 115-116.

Z Muzeum Archeologicznego w Poznaniu (dyrektor - mgr W. Błaszczyk)
Z Zakładu Anatomii Zwierząt WSR w Poznaniu (kierownik - prof. dr M. Sobociński)

W roku 1971 Muzeum Archeologiczne w Poznaniu prowadziło ratownicze badania wykopaliskowe na cmentarzysku ludności kultury pomorskiej w Kucharach, pow. Pleszew. Odkryto 19 grobów ciałopalnych, w tym 9 popielnicowych, 7 jamowych i 1 podkloszowy; pozostałe 2 obiekty, ze względu na silne zniszczenie, nie dadzą się bliżej określić. Chronologię cmentarzyska ustalono na wczesny i środkowy podokres lateński epoki żelaza. Pięć najlepiej zachowanych popielnic przekazano wraz z nienaruszoną zawartością do katedry Antropologii UAM w Poznaniu, w celu przeprowadzenia analizy specjalistycznej. Eksploracja zawartości popielnic, dokonana przez antropologa - M. Henneberga, wykazała, że w jednej z nich, pochodzącej z grobu nr 7, brak było jakichkolwiek dających się wyróżnić szczątków ludzkich. W trakcie analizy, wykonanej w Zakładzie Anatomii Zwierząt WSR w Poznaniu stwierdzono natomiast, że wśród silnie rozdrobnionych materiałów kostnych z tej popielnicy znajduje się 10 charakterystycznych fragmentów kości niskorosłego konia oraz 5 fragmentów kości młodej kozy lub owcy. W przypadku konia były to następujące szczątki: 5 fragmentów żeber, 2 fragmenty czaszki, 2 fragmenty kręgu szyjnego i 1 fragment kręgu piersiowego. Charakterystyczne pozostałości kozy względnie owcy to: 2 fragmenty kości udowej, 2 fragmenty kości miednicowej i 1 fragment kości ramiennej.
       Grób nr 7, w którym spoczywały wymienione osobniki, nie wyróżniał się niczym szczególnym zarówno pod względem konstrukcji czy wyposażenia, jak i położenia na cmentarzysku. Na głębokości 45 cm pod powierzchnią zalegał bruk z kamieni polnych, chroniący popielnicę, którą dodatkowo otoczono obstawą kamienną i przykryto uchatą miską. Popielnica stała na płaskim kamieniu. Towarzyszyła jej silnie zniszczona przystawka, stojąca na starannie odtłuszczonym i wygładzonym dnie dużego naczynia. Poza kośćmi, popielnica zawierała szpilę brązową. Wymieniony powyżej zespół cech jest charakterystyczny dla większości grobów odkrytych na cmentarzysku w Kucharach.
       Opisany obiekt można z dużym prawdopodobieństwem określić jako ciałopalny grób zwierzęcy. Jest to pierwszy tego rodzaju pochówek w obrębie kultury pomorskiej. Jego wyjątkowość jest tym większa, że wystąpił on wśród grobów niewątpliwie ludzkich, a także dlatego, że zastosowano tu obrządek pogrzebowy identyczny z przyjętym w kulturze pomorskiej dla pochówków ludzkich. Być może chodzi w tym przypadku o grób symboliczny, który starano się upodobnić do typowego grobu ludzkiego przez złożenie do popielnicy - niejako "w zastępstwie" - kości zwierzęcych, pochodzących np. z uczty pogrzebowej. Łączna waga szczątków kostnych wynosi 940 g, a więc popielnica nie zawierała z pewnością całych szkieletów obu osobników. Można stąd wnioskować, że głównym obiektem zainteresowania nie były same zwierzęta. Nie należy jednak całkowicie odrzucić innej możliwości interpretacyjnej, a mianowicie istnienia w kulturze pomorskiej kultu zwierząt - zjawiska podobnego do tych, jakie stwierdzono już dawniej w odniesieniu do kilku kultur prahistorycznych, przede wszystkim zaś neolitycznej kultury amfor kulistych. Fakt częściowego pochówku dwojga zwierząt odmiennych gatunków mógł być związany z nieznanymi nam dotąd regułami kultowymi. Bez względu na rzeczywiste znaczenie omawianego pochówku, jego wykrycie wzbogaca dotychczasową wiedzę o wierzeniach pogrzebowych ludności kultury pomorskiej. Należy pod kreślić, że specyfika grobu z Kuchar została ujawniona tylko dzięki współpracy archeologa z antropologiem, a w dalszej konsekwencji - z zoologiem - anatomem. Przedstawiony obiekt wyraźnie ilustruje konieczność stałej współpracy przedstawicieli wymienionych nauk w badaniach cmentarzysk prahistorycznych.