Porcelana od wieków posiadała w Chinach wyjątkowe
znaczenie pośród wszystkich artystycznych wyrobów. Produkowana
na potrzeby dworu cesarskiego, do użytku codziennego, celów ceremonialnych
i kultowych od zawsze stanowiła wyznacznik pozycji społecznej
i zamożności. Najwspanialsze dzieła, wychodzące spod ręki wybitnych
twórców pracujących w cesarskich fabrykach, stanowią dorobek kultury
materialnej nie tylko Chin, ale całej ludzkości.
W niepamiętnych czasach - jak mówi legenda - kiedy człowiek posiadł
już umiejętność plecenia wiklinowych koszyków, lecz nie znał jeszcze
garncarskiego koła ani niezwykłych właściwości gliny, jeden z
wyplataczy postanowił przekonać się, co będzie, gdy wiklinową
konstrukcję obklejoną glinianą papką podda się obróbce ognia.
Wynik eksperymentu był dla człowieka wielkim zaskoczeniem - kość,
czyli wiklinowy szkielet, spalił się, a z miękkiej masy powstała
twarda skorupa. Glina - przeobrażona skała, za sprawą ognia znów
stała się czymś trwałym - kamieniem. Taki był początek rozwoju
sztuki porcelany, której twórcy, po wynalezieniu koła garncarskiego,
odeszli od początkowo stosowanych metod obklejania, całkowicie
zmienili technikę i zaczęli formować nowe -niezależne już od szkieletu
- przepiękne kształty. Rewolucyjny wynalazek umożliwił artystom
wytwarzanie niebywałej ilości porcelanowych bytów, o przeróżnych
wielkościach, kształtach, kolorach i doskonałej jakości.
Przemysł porcelanowy, odgrywający w Chinach bardzo istotną rolę,
dostarczał gospodarstwom domowym naczyń, świątyniom wyrobów kultowych,
a dworom władców wszystkiego, czego sobie zażyczyli, a co możliwe
było do wykonania z tak szlachetnej materii. Powstały wielkie
ośrodki skupiające dziesiątki, a nawet setki manufaktur, których
jedynym przeznaczeniem było zapewnienie nieprzerwanych dostaw
dzieł porcelanowych dla całego kraju. Jednymi z najsławniejszych
centrów produkcji były: Hutianyao, Longquanyao, Dingyao, Yaozhuyao,
Ruyao, Guanyao i Jingdezhen.
Ostatni z wymienionych, Jingdezhen, osiągnął za panowania Dynastii
Yuan tak duże znaczenie, że uzyskał tytuł
Chińskiej Stolicy Porcelany,
a przedmioty pochodzące z jego pieców uznane zostały za wzór doskonałości
techniki i piękna.
Właśnie z
Chińskiej Stolicy Porcelany pochodzi większość dzieł
prezentowanych na wystawie zorganizowanej przez Polsko-Chińską
Fundację Promocji Kultury i Sztuki Dong Feng. Kilkadziesiąt pięknych
i oryginalnych obiektów reprezentuje najbardziej charakterystyczne
zjawiska, rodzaje i kierunki rozwoju tej sztuki. Omówienie wszystkich
problemów i zagadnień tak szczególnego zjawiska, potocznie zwanego
porcelaną chińską, wymagałoby czasu adekwatnego do skali zjawiska,
co wydaje się nierealne, można jedynie przybliżyć najbardziej
znaczące osiągnięcia z nim związane. Wystawa
Historia porcelany
chińskiej od X wieku do czasów współczesnych obrazuje etapy rozwoju
technik zdobienia, zmian i udoskonaleń wprowadzonych w różnych
okresach, za czasów panowania kolejnych dynastii:
- począwszy od X wieku, tzw. okresu Pięciu Dynastii (907-960),
w którym pośród wyrobów porcelanowych najbardziej charakterystyczne
były seladony o gładkich i cienkich ściankach, regularnych
kształtach i wyjątkowo delikatnych brzegach;
- poprzez czasy panowania Dynastii Song (960-1279),
kiedy najwyższy poziom uzyskała porcelana Qingbai i
poszerzyła się gama kolorów - o zielony i pierwsze odcienie
czerwieni;
- Dynastię Yuan (1279-1368), za czasów której wielkim osiągnięciem
- często określanym mianem "kamienia milowego" w historii
zjawiska - stało się zastosowanie w produkcji prawie czystego
kaolinu, co umożliwiło dalszy wspaniały rozwój technik wytwarzania
i dekoracji szlachetnego materiału;
- okres panowania Dynastii Ming (1368-1644), która doprowadziła
niemal do perfekcji produkcję porcelany Qinghua i rozwinęła
techniki malarstwa naszkliwnego;
- po "Złoty Wiek" porcelany za rządów Dynastii Qing (1644-1911),
gdy nowe techniki malarstwa naszkliwnego (na przykład fencai)
w połączeniu z inwencją rzemieślników zaowocowały powstaniem
dzieł o niespotykanych wcześniej kształtach i kolorystyce.
Pokazywane przy tej okazji na wystawie krótkie filmy - prezentujące
tradycyjne techniki i etapy wytwarzania porcelany - pozwalają
nam zdać sobie sprawę, jak skomplikowany i wymagający jest to
proces. Oglądając końcowy efekt pracy artystów i rzemieślników,
tym większy budzą nasz podziw i uznanie.
W pierwszej kolejności glinka porcelanowa wydobywana jest na powierzchnię
i przygotowywana - przez długotrwałe ugniatanie, aż do uzyskania
jednolitej miękkiej masy - do dalszej obróbki. Tak przygotowaną
glinkę kształtuje się w kulę, którą umieszcza się na kole garncarskim
(często nożnie napędzanym). W czasie wirowania koła dłońmi i palcami
kształtowana jest zamierzona forma - wazon, misa, czarka. Po uzyskaniu
zamierzonego kształtu wyrób jest nieco podsuszany, a następnie
ponownie na kole garncarskim obtaczany metalowymi, nożopodobnymi
narzędziami, aby usunąć nadmiar glinki i uzyskać właściwą, jednolitą
grubość ścian oraz idealny kształt.
W dalszych etapach produkcji surowy przedmiot był ozdabiany. Istnieją
trzy podstawowe techniki zdobienia porcelany. Zdobienia reliefowe,
do których zalicza się: drapanie,
relief na pół noża, druk pieczęciowy,
relief wypukły i technikę
estampażu. Techniki malowania porcelany,
takie jak: podszkliwne malarstwo kobaltowe (
Qinghua - najbardziej
rozpowszechniony sposób zdobienia), czerwień podszkliwna (technika
malowania jest identyczna z
Qinghua, ale jako pigment wykorzystywany
jest tlenek miedzi w miejsce tlenku kobaltu) i cała gama malarstwa
naszkliwnego:
emalie pięciu kolorów, fencai, doucai i tak zwane
malarstwo zachodnie. Ostatnią techniką zdobienia jest pokrywanie
porcelany kolorowymi szkliwami. Najbardziej cenione są szkliwa
w kolorach czerwieni, np.
bycza krew, czerwień szlachetnego kamienia
itp. Bardzo często do nazwania wielu odmian czerwieni używa się
określenia czerwień Jun. Nazwa pochodzi od miejscowości Jun, w
której za rządów Dynastii Song po raz pierwszy w historii ceramiki
udało się uzyskać różne czerwienie na bazie tlenku miedzi, w atmosferze
redukcyjnej pieca. Inne typy szkliw to: szkliwa cieknące, krystaliczne,
dwuwarstwowe i szereg innych odmian o przeróżnej kolorystyce.
Od momentu, kiedy porcelana znalazła się w powszechnym użyciu,
zmieniła Chiny i Chińczyków. Ze względu na swoją wartość stanowiła
swego rodzaju dworską walutę służącą do kupowania stanowisk w
administracji państwowej. Była także oryginalnym i cenionym instrumentem
muzycznym. Podania mówią, że chiński muzyk - zachwycony pięknem
wyrobów porcelanowych - odkrył ich wartości muzyczne, gdy trącił
bambusową pałeczką jeden z nich, a ten odpowiedział wspaniałym
i czystym brzmieniem (tylko porcelana najwyższej jakości wydaje
czysty i donośny dźwięk). Czarki porcelanowe stały się nawet przedmiotem
typowo chińskiej formy hazardu - gry o bardzo ciekawych regułach.
Każdy z graczy napełniał swoje porcelanowe naczynie herbatą, następnie
czekał i sprawdzał, co jakiś czas, czy napój już wyparował. Wygrywał
ten, którego czarka wyschła ostatnia (porcelana o cieńszych ściankach
- tak ceniona - krócej trzymała ciepło, przez co jej zawartość
parowała wolniej; z kolei czystsza biel porcelany - tak pożądana
- odbijała światło słoneczne lepiej i zapobiegała rozgrzewaniu
się naczynia).
Nie bez przyczyny, gdy słyszymy słowo "porcelana", automatycznie
myślimy - chińska. W języku angielskim jest to jeszcze wyraźniejsze,
gdyż synonimem porcelany jest słowo china. Historia wielkiego
mocarstwa nierozerwalnie związana jest ze sztuką porcelany. Z
pewnością wyroby chińskich ceramików i jej dekoratorów - malarzy
przepełnione są czymś, co możemy nazwać "chińskim duchem". Sami
artyści, opisując proces tworzenia, mówią, że w każdym załamaniu
formy, każdej namalowanej kresce zamknięta jest energia - energia
twórcy, energia ruchu narzędzia, a także energia otaczającego
świata. Wystarczy tylko zbliżyć się do naczynia, popatrzeć na
nie przez chwilę, pobyć z nim, żeby ją odczuć. Wystawa
Historia
porcelany chińskiej od X wieku do czasów współczesnych jest tą
energią przepełniona.