Dnia 10 lutego 1975 r. zmarła w Warszawie Zofia Podkowińska, emerytowany profesor w Instytucie Historii Kultury Materialnej PAN. człowiek niezłomnego cha­rakteru i wielkiej skromności, znana jako zamiłowana badaczka prahistorii. Swoje życie poświęciła nauce i działalności społecznej.
       Profesor Podkowińska urodziła się w Warszawie 17 maja 1894 r. Maturę otrzy­mała w Moskwie w gimnazjum im. Zofii Różyckiej w 1918 r. W latach 1918-1920 pracowała początkowo jako pomocnica bibliotekarki, a potem jako kierowniczka Biblioteki Powszechnej m. st. Warszawy przy ul. Rozbrat 24. Od 1920 do 1922 r. była pracowniczką w głównym urzędzie statystycznym. W tym czasie wstąpiła na wydział filozoficzny Uniwersytetu Warszawskiego. Jako specjalność obrała archeo­logię prahistoryczną. Od 1922 r. była demonstratorką przy Katedrze Archeologii Przedhistorycznej Uniwersytetu Warszawskiego. W 1924 r. została tam młodszą asystentką, a po ukończeniu studiów - asystentką Zakładu Archeologii Przedhistorycznej. W czerwcu 1927 r. ukończyła uniwersytet z tytułem doktora filozofii na podstawie pracy "Starsza i młodsza ceramika wstęgowa w Polsce".
       W 1932 r., podczas opracowywania zagadnień neolitu polskiego, otrzymała z Funduszu Kultury Narodowej stypendium na wyjazd za granicę; pracowała wów­czas w muzeach Czechosłowacji, Austrii i Niemiec. Uwieńczeniem tych studiów było w 1938 r. złożenie do druku pracy "Kultura ceramiki wstęgowej w Polsce"; miała to być praca habilitacyjna. Niestety, opracowanie to przepadło wskutek działań wojennych oraz pożaru drukarni w 1939 r. i mieszkania w 1944 r.
       W okresie wojny, gdy zbiory Państwowego Muzeum Archeologicznego przenie­siona z Łazienek do gmachu Muzeum Narodowego, została od września 1940 r. zaangażowana przez kierownika dr K. Jażdżewskiego do porządkowania tych zbiorów. Z chwilą, gdy władze niemieckie kazały połączyć wszystkie warszawskie zbiory prahistoryczne, została zatrudniona wiosną 1941 r. jaka asystentka muzeum. Na stanowisku tym pracowała do 2 sierpnia 1944 r., tj. do Powstania Warszawskiego.
       Profesor Podkowińska nie ograniczała się wtedy jedynie do działalności nauko­wej. Od 1942 r. wraz z innymi osobami brała czynny udział w akcji mającej na celu udzielanie pomocy walczącym oddziałom Gwardii a potem Armii Ludowej, przede wszystkim oddziałowi "Narbutta". Jednocześnie brała udział w akcji pomocy rodzinom żydowskim kierowanej przez A. Bermana i jego żonę. W 1944 r., po Powstaniu Warszawskim, została wywieziona przez Niemców do obozu koncentra­cyjnego w Ravensbrück, a stąd do filii tego obozu w "Königsberg in Neumark" (dzisiejsze Chojny), gdzie przebywała do 18 lutego 1945 r. Po zajęciu obozu przez wojska radzieckie powróciła do Warszawy.
       W 1945r. została mianowana przez Ministerstwo Kultury i Sztuki kustoszem Państwowego Muzeum Archeologicznego. W 1947 r. została mianowana w tymże muzeum kierownikiem działu młodszej epoki kamienia. W okresie powojennym brała czynny udział w układaniu programów szkolnych działu historii w Minister­stwie Oświaty. W tym czasie napisała pierwszy podręcznik z prahistorii dla nauczy­cieli szkół podstawowych. W 1951 r. została zaproszona przez Ministerstwo Szkol­nictwa Wyższego do prowadzenia wykładów na Studium Historii Kultury Material­nej w Uniwersytecie Warszawskim, gdzie wykładała zagadnienia archeologii Europy i Polski. Wiosną 1946 r. wstąpiła do Polskiej Partii Robotniczej.
       W 1954 r. otrzymała stanowisko kierowniczki Pracowni Neolitu przy Instytucie Historii Kultury Materialnej PAN. Towarzyszyło temu uzyskanie tytułu profesora nadzwyczajnego.
       W działalności naukowej koncentrowała się przede wszystkim nad badaniami dziejów Wyżyny Sandomierskiej i Małopolski w młodszej epoce kamiennej. W okre­sie pracy w PAN zorganizowała wokół siebie grono współpracowników i uczniów, z którymi prowadziła ożywioną działalność w terenie. Do najznaczniejszych osiąg­nięć należały prowadzone od 1947 do 1961 r. prace wykopaliskowe w neolitycznej osadzie w Ćmielowie w pow. opatowskim. Profesor Podkowińska ogłosiła wiele prac poświęconych tym badaniom. Drugim dużym dziełem było opracowywanie przez zespół pod kierunkiem Profesor Podkowińskiej słynnych w świecie nauko­wym materiałów neolitycznych ze Złotej pod Sandomierzem.
       Lata działalności w IHKM charakteryzowały się pomnożeniem ilości badaczy zajmujących się młodszą epoką kamienną. Miała w tym także zasługi Profesor Podkowińska, gdyż wiele wysiłków poświęciła kształceniu młodej kadry w Pra­cowni, która później została przekształcona na Zakład Neolitu. Była wieloletnim członkiem Rady Naukowej Instytutu. Za wybitną działalność zawodową i społeczną została odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi i Odznaką Tysiąclecia Państwa Polskiego.
       W 1964 r. Profesor Podkowińska przeszła na emeryturę. Nie oznaczało to zer­wania z prahistorią. Nadal pracowała nad materiałami wykopaliskowymi zebra­nymi w dawnych latach, kontaktowała się z uczniami i przyjaciółmi i z wielkim zainteresowaniem śledziła rozwój archeologii polskiej. Z chwilą Jej śmierci nauka poniosła dużą stratę.

Z. Krzak



Źródło: "Z otchłani wieków", t. 3:1975, s. 194-195.