Dariusz Krasnodębski
Na południowo-zachodniej krawędzi doliny rzeki Narew, w pobliżu wsi Daniłowo Małe, budowa gazociągu tranzytowego przyniosła odkrycie bardzo ciekawego cmentarzyska z XI w. n. e. Zlokalizowane jest ono na stoku wysoczyzny, schodzącym w kierunku bagnistych łąk zalewowych związanych z przepływającą w odległości ok.1 km, rzeczką Lizą. Według źródeł historycznych i archeologicznych przyjmuje się, że w XI wieku bagna te, rozciągające się na długości ponad 30 km, stanowiły we wczesnym średniowieczu granicę pomiędzy Rusią a Mazowszem. Znajdujący się w odległości około 4 km na wschód od Daniłowa gród w Surażu stanowił w tym czasie najdalej na północny-zachód wysuniętą rubież państwa Kijowskiego.
Informacje historyczne dotyczące okolic samego Daniłowa pojawiają się w źródłach pisanych pochodzących z początku XIII w, przypisując je do dóbr biskupstwa płockiego. Teren, na którym znajduje się cmentarz, nosi wśród miejscowej ludności nazwę ,,siwe kamienie" i związane są z nim liczne legendy.
Na cmentarzysku odkryto jak dotychczas około 50 grobów: męskich, kobiecych i dziecięcych. Większość zmarłych pochowana została w obrządku szkieletowym, tylko nieliczni zostali po śmierci spaleni. Groby rozmieszczone są w układzie rzędowym, tworząc niewielkie (zawierające od 2 do 5 pochówków - być może jedna rodzina) skupiska. Wokół jam grobowych umieszczano duże głazy tworzące obstawy kamienne lub też całą powierzchnię grobu obkładano gęsto drobnym brukiem. W kilku grobach stwierdzono pochówki podwójne. Ciała orientowane były po osi wschód-zachód, przy czym mężczyzn układano głowami na wschód, zaś kobiety na zachód. Jak wynika z dotychczasowych badań, przynajmniej do części grobów wstawiano, przy bokach pochowanych tam ludzi, deski stanowiące rodzaj pozbawionej dna i wieka trumny. Konstrukcja ta była często wzmacniana przez obłożenie jej kamieniami polnymi.
Analiza antropologiczna materiału kostnego wskazuje, że średnia wieku osób pochowanych na tym cmentarzu rzadko przekraczała 35 rok życia.
Głębokość grobów wahała się od kilkunastu do ponad 50 centymetrów.
Większość grobów zawierała wyposażenie. Do najliczniej występujących kategorii zabytków należą w przypadku grobów kobiecych różnokolorowe paciorki szklane, srebrne i brązowe esowate kabłączki skroniowe, wykonane z brązu i srebra pierścionki, srebrne paciorki, srebrne zausznice koszyczkowate, miedziane, powlekane cyną zawieszki w kształcie krzyża, półksiężyca (lunule) lub okrągłej ażurowej tarczki z motywem krzyża i lunuli. Pojedynczo wystąpiły wykonane z brązu bransoleta i zawieszka w kształcie dzwoneczka.
W grobach męskich, wyposażanych bardziej ubogo, występują groty włóczni, ostrogi, szpile, pozostałości klepkowych wiaderek (z których zachowały się żelazne obręcze), klamra od pasa.
Zarówno w grobach kobiecych jak i męskich spotyka się powszechnie żelazne nożyki, przy których w kilku przypadkach zachowały się miedziane okucia pochewek. Do grobów wkładano także żelazne krzesiwa, występujące nieraz w komplecie z krzemieniem.
Oprócz przedmiotów codziennego użytku, broni i ozdób zmarłemu wkładano do grobu zapewne także jakieś pożywienie, o czym zdaje się świadczyć obecność wiader oraz fragmenty kości zwierzęcych. Wkładane on były często do, znajdujących się w pobliżu pochówków, przygrobowych jam ofiarnych (?).
Na szczególną uwagę zasługuje jeden grób męski, w którym znaleziono grot włóczni o długości 28 cm (z zachowanym odciskiem tkaniny) a także wykonane z żelaza: szpilę i klamrę do pasa, ozdobione srebrną inkrustacją. Przedmioty te niewątpliwie stanowiły komplet i wyszły spod ręki jednego rzemieślnika.
Wśród grobów kobiecych na szczególną uwagę zasługują dwa pochówki młodych kobiet. Pierwszy z nich wyposażony był w ponad 20 szt. kabłączków skroniowych 4 pierścionki skręcane z brązowego drutu, naszyjnik składający się z prawie 200 szklanych paciorków oraz zestawu 17 wykonanych z brązu zawieszek o kształcie krzyżyków równoramiennych, lunuli oraz w kształcie okrągłej ażurowej tarczki z wpisanym wewnątrz równoramiennych krzyżem połączonym z lunulą. Ozdoby tego rodzaju występują głównie na terenie Rusi, na obszarach zasiedlanych w okresie wczesnego średniowiecza przez Dregowiczów (dzisiejsza Białoruś).
W drugim, najbogatszym grobie kobiecym, oprócz kilkunastu małych kabłączków skroniowych, wystąpiło 55 tzw. paciorków guzowatych. Wykonane one były z cienkiej srebrnej blaszki formowanej w kształcie jajowatym, na którą nalutowywano guzki i zdobiono dodatkowo filigranem i granulacją. Po raz pierwszy na cmentarzysku w Daniłowie paciorki guzowate znalezione zostały w grobach. Oprócz tego pochówek ten zwierał bransoletę z drutu brązowego o podwójnym splocie i zawiniętych końcach, będącą typową ozdobą występującą w grobach kurhanowych na terenie Białorusi a także pojedyncze znalezisko dzwoneczka i zawieszki kapturkowatej, które występują głównie na terenie Litwy i Łotwy.
Ciekawą kolekcję stanowi zestaw 13 zausznic koszyczkowatych pochodzący z 4 dalszych grobów. Wykonano je ze splotów cienkiego drucika srebrnego. Na kabłączku o średnicy ok. 2,5 cm zaczepione są 3 paciorki ażurowe wykonane techniką łączenia filigranu z granulacją. Noszone na otaczającym czoło pasku stanowiły częstą ozdobę stroju Drehowiczanek.
Analizując materiał zabytkowy oraz typ pochówków stwierdzić można, że cmentarzysko reprezentuje mazowiecki typ obrządku pogrzebowego w postaci obstaw kamiennych i bruków) z zabytkami charakterystycznymi dla kultury materialnej Mazowsza, Rusi i Bałtów. Przewaga elementów zachodniosłowiańskich (esowate kabłączki skroniowe, paciorki guzowate) a także wspomniane kamienne obstawy jam grobowych przemawiają jednak za mazowieckim charakterem całego cmentarzyska.
POWRÓT
