Przemiany
społeczne zachodzące w Polsce w ciągu ostatnich lat, niosące ze
sobą nową obyczajowość, nie prowadzą niestety do zachowywania
i utrwalania podstawowych norm etycznych. Zbyt niski stan kultury
prawnej, nie obcy także członkom społeczności naukowych i akademickich,
w połączeniu z bagatelizowaniem zachowań daleko niekiedy odbiegających
od przyjmowanych powszechnie standardów moralnych, nazbyt często
owocuje zjawiskami nierzetelności naukowej, lekceważeniem norm
postępowania, a nawet znacznym obniżeniem prestiżu prawa.
Zaniepokojony narastaniem
tych negatywnych zjawisk Komitet Nauk Pra- i Protohistorycznych
PAN widzi potrzebę możliwie jasnego i jednoznacznego sformułowania
zasad postępowania, którymi powinni się kierować polscy archeolodzy,
niezależnie od tego, w jakich instytucjach naszego kraju są zatrudnieni
i niezależnie od tego, jakie pełnią funkcje. Dotyczy to zasad
i norm postępowania zarówno w stosunku do kolegów-archeologów
i całego społeczeństwa, jak też wobec źródeł archeologicznych
- przedmiotu naszych badań. Należy pamiętać, że są one częścią
wspólnego dziedzictwa nas wszystkich, skończoną, nieodnawialną,
nie możliwą do zastąpienia i stale niestety malejącą ze względu
na postępujące niszczenie. Wszelkie zabiegi dążące do udoskonalania
sposobów rozpoznania, dokumentowania i tym samym ochrony dziedzictwa
archeologicznego mają zatem szczególną wagę.
Proponowany tutaj zbiór
zasad postępowania i norm etycznych przedstawiony został w ramach
sześciu kolejnych grup tematycznych:
I. Procedury badawcze
1. |
Archeolog przygotowujący
projekt badawczy powinien w sposób odpowiedzialny i realistyczny
dostosowywać metody i procedury badawcze do określonego
w projekcie celu. Badania, zarówno terenowe jak i gabinetowe,
winny być prowadzone na najwyższym możliwym do osiągnięcia
poziomie, powszechnie akceptowanym przez środowiska naukowe
i zgodne z aktualnym stanem wiedzy i metodyki. Nie wolno
podejmować działalności badawczej bez niezbędnego przygotowania
zawodowego, zarówno teoretycznego jak i praktycznego, w
pełni respektując społeczną i państwową własność archeologicznego
dziedzictwa. |
2. |
Archeolog nie może rozpoczynać działalności badawczej w
terenie bez upewnienia się, czy na tym terenie (stanowisku)
ktoś inny nie prowadzi lub nie prowadził działalności badawczej.
W takiej sytuacji nieodzowne jest obopólne porozumienie.
Z drugiej strony archeolog nie może rościć sobie wyłącznych
praw do badań na określonym obszarze (stanowisku) po upływie
pięciu lat od zakończenia własnego projektu badawczego.
|
3. |
W trakcie poszukiwań terenowych i/lub prowadzonych wykopalisk
archeolog musi w sposób pełny, czytelny, trwały i ogólnie
zrozumiały dokumentować wszelkie zjawiska związane z występowaniem
i wzajemnymi relacjami zabytków ruchomych i nieruchomych.
Badacz nie może pominąć zjawisk i faktów obecnych na stanowisku
a nie związanych bezpośrednio z realizowanym przez siebie
projektem badawczym.
|
4. |
W trakcie realizacji badań zespołowych wszyscy ich uczestnicy,
zarówno kierujący jak i pozostali wykonawcy powinni działać
uczciwie, na zasadach harmonijnej współpracy. Dotyczy to
wszystkich etapów postępowania badawczego, zarówno w pracach
terenowych jak i gabinetowych. We współpracy obowiązuje
wzajemne poszanowanie i respektowanie zasług i osiągnięć.
|
5. |
W wypadku badań ratowniczych archeolog winien współpracować
z inwestorem w szczególności poprzez: unikanie konfliktów
interesów pomiędzy pełnieniem funkcji doradczych i eksperckich
a podejmowaniem prac o charakterze kontraktowym, zaniechanie
zgłaszania ofert przeprowadzania prac, do wykonania których
nie jest odpowiednio przygotowany zawodowo i organizacyjnie,
stosowanie odpowiednich systemów kontroli naukowej, finansowej
i jakościowej w odniesieniu do realizowanego projektu.
|
II. Publikacje naukowe
1. |
Archeolog zobowiązany jest
udostępniać wyniki swych badań w możliwie krótkim czasie
i na odpowiednio wysokim poziomie merytorycznym i edytorskim. |
2. |
Należy honorować prośby innych badaczy o informacje dotyczące
wyników badań, o ile nie narusza to nadrzędnych praw autorskich.
Wszelkie wykorzystywanie w jakiejkolwiek formie tak otrzymanych
informacji wymaga wskazania ich źródła pochodzenia oraz
uzyskania zgody, w szczególnie zaś uzasadnionych przypadkach
nawet pisemnego zezwolenia, autora odkryć. Wyniki badań
zespołowych mogą zostać opublikowane tylko za wiedzą i zgodą
pozostałych członków zespołu.
|
3. |
Archeolog zachowuje prawo pierwszeństwa publikacji w odniesieniu
do prac badawczych, którymi kierował, lub w których czynnie
uczestniczył, w uzasadnionym okolicznościami czasie nie
przekraczającym jednak okresu dziesięciu lat. Po upływie
tego czasu materiały i dokumentacja powinny zostać udostępnione
osobom zainteresowanym.
|
4. |
Archeolog powinien przestrzegać zasad autorstwa publikacji
naukowych. Minimalnym kryterium współautorstwa jest współudział
w tworzeniu koncepcji badań, ich prowadzeniu w terenie,
dokonywaniu analizy i interpretacji materiałów, a także
przygotowaniu opracowania w zakresie specjalności współautora.
Nie stanowi podstawy do współautorstwa pełnienie funkcji
kierowniczych w instytucjach naukowych oraz działania takie
jak pozyskiwanie funduszy, zapewnienie sprzętu, pomieszczeń
itp. Niedopuszczalne jest tak zwane "honorowe współautorstwo"
osób nie związanych merytorycznie z projektem. Należy uznać
za wysoce naganne wszelkie przejawy plagiaryzmu polegające
na przywłaszczaniu sobie odkryć, pomysłów czy metod badawczych.
Dotyczy to także wykorzystywania niepublikowanych prac magisterskich
czy seminaryjnych studentów. Wszelkie zabiegi zacierające
pierwszeństwo odkryć powinny być publicznie potępiane.
|
III. Zabezpieczenie materiałów i dokumentacji
1. |
Obowiązkiem archeologa
jest zapewnienie właściwego przechowywania zdobytych materiałów
i dokumentacji. Należy zadbać o ich umieszczenie w odpowiednio
przygotowanych do tego celu pomieszczeń i zapewnić utrzymanie
stałego powiązania pomiędzy zabytkami a ich terenową dokumentacją.
Sposób przechowywania zbiorów powinien zagwarantować dostęp
do nich ze strony wszystkich zainteresowanych. Trzeba dążyć
do przekazywaniu materiałów po ich opracowaniu do właściwych
pod względem terytorialnym i upoważnionych do ich przechowywania
odpowiednimi przepisami prawa placówek. |
IV. Upowszechnianie
1. |
Archeolog powinien podejmować
działania polegające na informowaniu opinii publicznej zarówno
o wynikach konkretnych przedsięwzięć badawczych, jak i ogólnych
celach i metodach zdobywania wiedzy o pradziejach, poprzez
wykorzystywanie różnorodnych dostępnych środków informacji,
takich jak audycje
- radiowe i telewizyjne, wywiady prasowe, publikacje popularno-naukowe,
- programy szkolne i inne inicjatywy edukacyjne. |
V. Dydaktyka
1. |
Archeolodzy zatrudnieni
w placówkach akademickich mają obowiązek rzetelnego nauczania
zarówno w zakresie teorii jak i praktyki. Szczególnie winni
oni wprowadzać do programów nauczania wiadomości o najnowszych
koncepcjach, odkryciach i osiągnięciach badawczych, z roku
na rok aktualizując treści poszczególnych wykładów, ćwiczeń
i seminariów. W programach zajęć dydaktycznych musi znajdować
się miejsce na zapoznawanie studentów z zasadami etycznymi
obowiązującymi w ich przyszłym zawodzie, a także informacje
dotyczące międzynarodowych konwencji o ochronie dziedzictwa
kulturowego, oraz ustaw i przepisów krajowych regulujących
zasady postępowania z zabytkami. |
VI. Prawo i przepisy
1. |
Archeolog nie może angażować
się lub pozwalać na łączenie swego nazwiska z działalnością
prowadzącą do osiągnięcia zysku z nielegalnego handlu zabytkami
czy też z innymi przejawami zagrożenia dziedzictwa archeologicznego,
takimi jak nielegalne rozkopywanie stanowisk archeologicznych
czy kradzież zabytków. |
2. |
Archeolog powinien zapobiegać działaniom wiążącym się w
jakikolwiek sposób z nieuczciwością, oszustwem lub fałszywym
przedstawianiem faktów w kwestiach związanych z uprawianym
przez siebie zawodem, jak też z kradzieżą przedmiotów zabytkowych.
Powinien także wyrażać swą dezaprobatę wobec nagannych zachowań
kolegów.
|
3. |
Archeolog nie powinien kolekcjonować zabytków w formie prywatnych
kolekcji.
|
4. |
Produkcja kopii zabytków powinna służyć wyłącznie celom
dydaktycznym. Kopie takie muszą być oznakowane lub po wykorzystaniu
zniszczone. Tylko wyraźnie i trwale oznakowane kopie mogą
być ewentualnie przedmiotem handlu. Wszystkie odpadki powstałe
w trakcie produkcji kopii muszą zostać zniszczone.
|
|