Skarb wczesnośredniowieczny
z Kąpieli, gm. Czerniejewo,
woj. wielkopolskie

(fragment)

       Opracowanie poświęcone jest analizie skarbu zawierającego ozdoby srebne, monety zachodnioeuropejskie, bizantyjskie i arabskie; o tych ostatnich mogliśmy podać jedynie ogólne informacje, mając nadzieję, iż doczekają się one osobnej publikacji. Praca powstała jako wynik grantu Komitetu Badań Naukowych (2HO1H 063 23), realizowanego przy Muzeum Archeologicznym w Poznaniu, pod kierunkiem prof. dr. hab. Lecha Krzyżaniaka.
       W 1996 roku powstał projekt inwentaryzacji odkryć skarbów dokonanych na terenie Polski, któremu nadano nazwę Corpus Thesaurorum Poloniae (CTP)¹. W trakcie terenowej weryfikacji zasad tego projektu, w sierpniu 2001 r., podjęliśmy próbę lokalizacji miejsca, w którym 10.11.1932 r. odkryto przypadkowo w trakcie orki skarb, wydobyty następnie przez prof. Zygmunta Zakrzewskiego. Znalezisko to nie doczekało się opracowania, a obecnie należy je uznać za zaginione².
       Miejsce odkrycia tego skarbu było usytuowane na północny wschód od wsi Kąpiel, w górnych partiach dość stromego, opadającego na wschód stoku doliny, wyżłobionej przez niewielki obecnie ciek wodny, dopływ Wrześnicy (ryc. 1). Zarejestrowano prosty układ stratygraficzny - warstwa humusu o miąższości 0,30 m, zalegała nad calcem, a niemal cały materiał zabytkowy wystąpił w warstwie ornej lub na stropie calca, z wyjątkiem kilkunastu bardzo drobnych fragmentów, pochodzących z obiektu nr 1, interpretowanego jako jama, w której ukryty był niegdyś depozyt. Uchwycono w nim fragmenty dolnych partii brzuśca niewielkiego naczynia, zdobionego w górnej części poziomymi bruzdami (ryc. 3, tabl. II/VII:A). Elementy skarbu miały poza naczyniem zapewne jeszcze inne zabezpieczenie, wykonane z materiałów organicznych, na co wskazuje odcisk tkaniny, zachowany na fragmencie ozdoby (ryc. 6). Zarejestrowaliśmy ponadto w pobliżu, niezawierający materiału datującego obiekt - dość głęboką jamę, wykorzystaną wtórnie jako palenisko z obstawą kamienną (ryc. 2).
       Podstawową kwestią dla tak pozyskanych źródeł, zalegających na złożu wtórnym i dodatkowo przemieszczanych stopniowo przez orkę, jest kwestia ich zwartości chronologicznej, problem na ile można je traktować jako zespół. Badania dostarczyły 2774 srebrne zabytki, spośród których jedynie 2 nie łączymy ze skarbem (ryc. 4:1-2). Pozostałe elementy - srebrne monety i ich fragmenty oraz ułamki srebrnej biżuterii - na podstawie ich dyspersji, ograniczonej do kilku metrów wokół centrum, w którym znaleziono zniszczoną przez orkę płytką jamę i zalegajace w niej wraz z elementami depozytu fragmenty naczynia, uznać należy za zespół homogenny.
       Katalog zawiera informacje o wszystkich zabytkach metalowych pozyskanych w trakcie prac wykopaliskowych w 2001 roku. Dla wszystkich elementów depozytu, na ile było to możliwe, zastosowano te same kryteria opisu, w pierwszej kolejności odnotowując: (A) - cechy typologiczne wyrobu, następnie (B) - działania destrukcyjne, w tym liczbę i charakter podziałów, które doprowadziły do powstania końcowej, odnotowanej w skarbie formy zabytku. Jeśli nie można wyróżnić cech typologicznych wyrobu, poza wskazaniem, że jest to część monety, bądź ozdoby, opis w Katalogu ogranicza się jedynie do punktu B.


Przypisy:
¹M. i M. Andrałojć 2002, s. 133-159.
²Przechowywane w Muzeum Archeologicznym w Poznaniu 32+4 monety, zainwentaryzowane w 1974 roku jako pochodzące z Kąpieli, należały prawdopodobnie do innego depozytu.

Early Medieval Hoard from Kąpiel,
Czerniejewo commune,
Wielkopolska voivodeship
(summary)